«Ա. Ի. Ալիխանյանի անվան ազգային գիտական լաբորատորիա / Նորություններ / ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ

«Ա. Ի. Ալիխանյանի անվան ազգային գիտական լաբորատորիա (Երևանի ֆիզիկայի ինստիտուտ)» հիմնադրամ

ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ

Երևանի ֆիզիկայի ինստիտուտը հիմնադրվել է 1942 թվականին անվանի ֆիզիկոսներ Աբրահամ և Արտեմ Ալիխանյան եղբայրների կողմից՝ որպես Երևանի պետական համալսարանի մասնաճյուղ։ 1943 թ․ ԵրՖԻ-ն ստացել է ՀԽՍՀ ԳԱ Ֆիզիկայի ինստիտուտի կարգավիճակ։ Ավելի ուշ Արագած սարի վրա ստեղծվել են տիեզերական ճառագայթների «Արագած» (3200 մ) և «Նոր Ամբերդ» (2000 մ) կայանները։ 1963-ին ինստիտուտն անցել է Խորհրդային Միության Ատոմային էներգիայի պետական կոմիտեի ենթակայության տակ: 2011 թ․ սեպտեմբերին ԵրՖԻ-ն ստացել է ազգային լաբորատորիայի կարգավիճակ՝ «Ա․ Ի․ Ալիխանյանի անվան ազգային գիտական լաբորատորիա (Երևանի ֆիզիկայի ինստիտուտ) հիմնադրամ» անվամբ։ Ալիխանյանի անվան ազգային գիտական լաբորատորիան գիտության ոլորտում առաջատարի կարգավիճակ ունի Հայաստանում։ Բարձր գիտական վարկանիշ ունեցող ամսագրերում տարեկան հրատարակում է երկրի ամբողջ գիտական հրատարակումների ավելի քան 30%–ը։ Հայաստանի ամբողջ գիտական արդյունքների վրա կատարված հղումների 70%–ը, ըստ Thomson Reuters հեղինակավոր պարբերականի, բաժին է ընկնում Ազգային լաբորատորիայի աշխատանքներին։

Կառուցվածք

Բաժանմունքներ
Գիտություն

Ազգային գիտական լաբորատորիայի ռազմավարական խնդիրների շարքում են հիմնարար գիտություններում առաջատար եւ նորագույն հետազոտությունների իրականացումը, գիտության տեխնոլոգիական կիրառումը՝ ի նպաստ երկրի տնտեսության, անվտանգության, առողջապահության, էներգետիկայի եւ գիտնականների հաջորդ սերնդի կրթության ապահովումն ու վերապատրաստումը (գիտության մեջ սերնդափոխության խնդրի լուծում): Սա նշանակում է, որ գիտության ազգային լաբորատորիան պատասխանատվություն է կրում երկրի գիտական առաջընթացի, տնտեսական բարեկեցության, առողջապահության եւ անվտանգության ապահովման համար։

Կրթություն

Կրթական կենտրոնի՝ որպես ԱԱԳԼ-ի առանձին ստորաբաժանման ստեղծման հիմնական ռազմավարական նպատակն է երիտասարդների ներգրավումը գիտական աշխատանքներում և գիտական կյանքում, ինչպես որպես ապագա գիտնական դառնալու հեռանկարով, այնպես էլ հանրությանը գիտությանը մոտեցնելու նպատակով։ Այս ամենի հետ միասին պետք է երաշխավորել ուսանողների գիտելիքների և հմտությունների բարձր մակարդակ:

Հնարավորություններ

Ռեսուրսներ

Մեդիա

Ա․ Ալիխանյանի անվան ազգային գիտական լաբորատորիայի Մեդիա խմբի առանցքային թիրախը գիտական կառույցի աշխատանքների մեծամասշտաբ հանրայնացումն է։ Գիտական գործունեությունը հասարակության լայն զանգվածներին իրազեկելու համար Մեդիա խումբը կիրառում է լայն գործիքակազմ: Մեդիա խումբը ակտիվ համագործակցում է հեռուստաընկերությունների, լրատվական կայքերի, ռադիոների հետ, որոնք պարբերաբար լուսաբանում են ինստիտուտի աշխատանքները։

Կապ

/ Նորություններ / ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ

ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ

Երևանի ֆիզիկայի ինստիտուտը (ԵրՖԻ) հիմնադրել են անվանի ֆիզիկոսներ Աբրահամ և Արտեմ Ալիխանյան եղբայրները 1942 թ.-ին` որպես Երևանի պետական համալսարանի մասնաճյուղ: Ավելի ուշ, Արագած սարի վրա ստեղծվեցին տիեզերական ճառագայթների 2 կայաններ՝ «Արագած» (3200 մ) և «Նոր Ամբերդ» (2000 մ)։ 1963 թ.-ին ինստիտուտը անցել է Խորհրդային Միության Ատոմային էներգիայի պետական կոմիտեի ենթակայության տակ: Չնայած Խորհրդային Միության փլուզմանը՝ Երևանի ֆիզիկայի ինստիտուտը շարունակել է հետազոտությունները բարձր էներգիայի ֆիզիկայի և աստղաֆիզիկայի ոլորտներում Հայաստանում և ամբողջ աշխարհում՝ օգտագործելով աշխարհի ամենամեծ արագացուցիչները և տիեզերական ճառագայթների դետեկտորները։ 2010 թվականի հունիսի 17-ին Կառավարության որոշմամբ Երևանի ֆիզիկայի ինստիտուտը անվանափոխվել է՝ կոչվելով Ա. Ալիխանյանի անվան ազգային գիտական լաբորատորիա: Երևանի Ֆիզիկայի ինստիտուտի գլխավոր ձեռքբերումներից դարձան տիեզերական ճառագայթների մեջ պրոտոնների և նեյտրոնների հայտնաբերումը, ինչպես նաև առաջին վկայություններն այն մասին, որ գոյություն ունեն մասնիկներ մյուոնների և պրոտոնների միջև ընկած զանգվածներով։ Արագած սարի վրա՝ 3250 մ ծովի մակերևույթից բարձր, Արագած տիեզերական ճառագայթների կայանի հիմնադրումը (1943) Հ այաստանում մասնիկների ֆիզիկայի զարգացմանը նպաստող քայլերից մեկն էր։ Հետագայում՝1960 թ.-ին հիմնվեց նաև Նոր Ամբերդի տիեզերական ճառագայթների կայանը: Այս կայանները մինչև այժմ հանդիսանում են Լաբորատորիայի Տիեզերական ճառագայթների բաժնի հետազոտությունների հիմնական բազան։ Ինստիտուտի պատմության մեջ կարևոր ուղենիշ է դարձել 6 ԳէՎ էներգիայով էլեկտրոնային սինքրոտրոնի շինարարությունը, որը ավարտվել է 1967 թ.-ին, դառնալով առաջին մասնիկների արագացուցիչը Հայաստանում («ԱՐՈՒՍ»)։ 1970-1991 թթ. սինքրոտրոնի էներգիան հասել է մինչև 4,5 ԳէՎ և փորձարարական ֆիզիկայի բաժինը այդպիսով հասել է զգալի արդյունքների, այդ թվում ուսումնասիրել է ֆոտոնների հադրոնիկ հատկությունները միջուկներում π- մեզոնների ֆոտոծնման ռեակցիաներում, նուկլոնային ռեզոնանսների կառուցվածքը բազմաբևեռային գիտափորձերում, միջուկային նյութի կառուցվածքը և հատկությունները, անցումային և կանալացման ճառագայթումների կարևոր հատկությունները։ Այս հաջողությունների շնորհիվ 1985 թ.-ից սկսած Լաբորատորիայի գիտաշխատողները հաջողությամբ ընդգրկված են միջազգային մեծ համագործակցությունների մեջ։ ԵրՖԻ-ի ավանդական ուղղություններից է եղել մասնիկներ գրանցող նոր դետեկտորների ստեղծումը։ Լայն կայծային խցիկները և անցումային ճառագայթման դետեկտորները, որոնք ստեղծվել են ինստիտուտում, աշխարհում փորձարարական տեխնիկայի մշակման լավ օրինակներ են։ Վերջին տարիներին Լաբորատորիայի գիտնականների խմբերը ակտիվորեն մասնակցել են արտերկրում միջանկյալ և բարձր էներգիայի ֆիզիկայի գիտափորձերին (JLab, DESY, CERN-LHC, MAX-lab, MAMI)՝ ուսումնասիրելով մեզոնների և նուկլոնների կառուցվածքը, նուկլոնի էլեկտրամագնիսական փոխազդեցությունները, քվարկ-հադրոնային երկակիությունը, կարճ տիրույթի նուկլոն-նուկլոնային փոխհարաբերությունները, քվարկների հադրոնիզացիան միջուկային միջավայրում, ֆիզիկան ստանդարտ մոդելից դուրս, Հիգգս բոզոնի որոնումները, քվարկ-գլյուոնային պլազման, միջուկների և հիպերմիջուկների բաժանումը և տրոհումը և շատ այլ թեմաներ, ինչպես նաև մասնակցել են փորձարարական սարքավորումների կառուցմանը և զարգացրել ծրագրային միջոցներ տվյալների ձեռքբերման և վերլուծության համար։ Ա.Ալիխանյանի անվան ազգային գիտական լաբորատորիայի Տեսական ֆիզիկայի բաժինը ունեցել է խոշոր ձեռքբերումներ հետևյալ ոլորտներում. B-մեզոնի ֆիզիկա, QCD և հարակից ուղղություններ, նեյտրինոյի ֆիզիկա, քվանտային դաշտային տեսութուն, լարային/M-տեսության, ինտեգրվող մոդելներ, վիճակագրական ֆիզիկա, խտացված վիճակ և քվանտային տեղեկատվություն։ 1980-ականների կեսերին Լաբորատորիայում մշակվել է ստերեոսկոպիկ մոտեցման հայեցակարգ գերբարձր էներգիայի գամմա ճառագայթների աստղաֆիզիկայի մեջ՝ օգտագործելով բազմակի պատկերային Չերենկովյան աստղադիտակները (IACT): Այս գաղափարը շատ հաջող իրագործված է IACT համակարգում (HEGRA): Առաջին հաջողությունից հետո հայ ֆիզիկոսները մասնակցել են IACT համակարգերի շահագործմանը Կանարյան կղզիներում (Magic) և Նամիբիայում (Hess): Երկար տարիներ Լաբորատորիայի Կիրառական ֆիզիկայի բաժանմունքը հաջողությամբ ուսումնասիրում է նոր լայնաշերտ լազերային նյութերի էլեկտրոն-էներգետիկ կառուցվածքը՝ սինքրոտրոնային ճառագայթման սպեկտրի տարբեր շրջաններում։ Այդ հետազոտությունները իրականացվել են DESY-ում և կշարունակվեն MaxLab- II –ում (Շվեդիա)։ Վերջին ձեռքբերումներից են սկզբնական միջուկների թեթև բաղադրիչների մեջ սուր ծնկի բացահայտումը, էներգետիկ սպեկտրի նուրբ կազմությունների հետազոտությունները, արևի վրա արագացվող բարձր էներգիայի պրոտոնների գրանցումը և Արագածի Տիեզերական Միջավայրի կենտրոնի ստեղծումը 2000 թ-ին։ Ա.Ի. Ալիխանյանի անվան ազգային գիտական լաբորատորիան (Երևանի ֆիզիկայի ինստիտուտ) վերջին տարիներին զգալիորեն ամրապնդել է Հայաստանի գիտության առաջատարի իր կարգավիճակը՝ բարձր գիտական վարկանիշ ունեցող ամսագրերում տարեկան հրատարակում է երկրի ամբողջ գիտական հրատարակումների ավելի քան 30%–ը։ Հայաստանի ամբողջ գիտական արդյունքների վրա կատարված հղումների 70%–ը, ըստ Thomson Reuters հեղինակավոր պարբերականի, բաժին է ընկնում Լաբորատորիայի աշխատանքներին։ Լաբորատորիայում աշխատող գիտնականների հոդվածների վրա հղումների քանակի հսկայական առավելությունը բացատրվում է նաև գիտական ամսագրերի առավել բարձր ազդեցության գործոնով, որտեղ ինստիտուտի գիտնականները հրատարակում են իրենց հետազոտությունների արդյունքները։Երևանի ֆիզիկայի ինստիտուտը (ԵրՖԻ) հիմնադրել են անվանի ֆիզիկոսներ Աբրահամ և Արտեմ Ալիխանյան եղբայրները 1943 թ.-ին` որպես Երևանի պետական համալսարանի մասնաճյուղ: Ավելի ուշ, Արագած սարի վրա ստեղծվեցին տիեզերական ճառագայթների 2 կայաններ՝ «Արագած» (3200 մ) և «Նոր Ամբերդ» (2000 մ)։ 1963 թ.-ին ինստիտուտը անցել է Խորհրդային Միության Ատոմային էներգիայի պետական կոմիտեի ենթակայության տակ: Չնայած Խորհրդային Միության փլուզմանը՝ Երևանի ֆիզիկայի ինստիտուտը շարունակել է հետազոտությունները բարձր էներգիայի ֆիզիկայի և աստղաֆիզիկայի ոլորտներում Հայաստանում և ամբողջ աշխարհում՝ օգտագործելով աշխարհի ամենամեծ արագացուցիչները և տիեզերական ճառագայթների դետեկտորները։ 2010 թվականի հունիսի 17-ին Կառավարության որոշմամբ Երևանի ֆիզիկայի ինստիտուտը անվանափոխվել է՝ կոչվելով Ա. Ալիխանյանի անվան ազգային գիտական լաբորատորիա: Երևանի Ֆիզիկայի ինստիտուտի գլխավոր ձեռքբերումներից դարձան տիեզերական ճառագայթների մեջ պրոտոնների և նեյտրոնների հայտնաբերումը, ինչպես նաև առաջին վկայություններն այն մասին, որ գոյություն ունեն մասնիկներ մյուոնների և պրոտոնների միջև ընկած զանգվածներով։ Արագած սարի վրա՝ 3250 մ ծովի մակերևույթից բարձր, Արագած տիեզերական ճառագայթների կայանի հիմնադրումը (1943) Հ այաստանում մասնիկների ֆիզիկայի զարգացմանը նպաստող քայլերից մեկն էր։ Հետագայում՝1960 թ.-ին հիմնվեց նաև Նոր Ամբերդի տիեզերական ճառագայթների կայանը: Այս կայանները մինչև այժմ հանդիսանում են Լաբորատորիայի Տիեզերական ճառագայթների բաժնի հետազոտությունների հիմնական բազան։ Ինստիտուտի պատմության մեջ կարևոր ուղենիշ է դարձել 6 ԳէՎ էներգիայով էլեկտրոնային սինքրոտրոնի շինարարությունը, որը ավարտվել է 1967 թ.-ին, դառնալով առաջին մասնիկների արագացուցիչը Հայաստանում («ԱՐՈՒՍ»)։ 1970-1991 թթ. սինքրոտրոնի էներգիան հասել է մինչև 4,5 ԳէՎ և փորձարարական ֆիզիկայի բաժինը այդպիսով հասել է զգալի արդյունքների, այդ թվում ուսումնասիրել է ֆոտոնների հադրոնիկ հատկությունները միջուկներում π- մեզոնների ֆոտոծնման ռեակցիաներում, նուկլոնային ռեզոնանսների կառուցվածքը բազմաբևեռային գիտափորձերում, միջուկային նյութի կառուցվածքը և հատկությունները, անցումային և կանալացման ճառագայթումների կարևոր հատկությունները։ Այս հաջողությունների շնորհիվ 1985 թ.-ից սկսած Լաբորատորիայի գիտաշխատողները հաջողությամբ ընդգրկված են միջազգային մեծ համագործակցությունների մեջ։ ԵրՖԻ-ի ավանդական ուղղություններից է եղել մասնիկներ գրանցող նոր դետեկտորների ստեղծումը։ Լայն կայծային խցիկները և անցումային ճառագայթման դետեկտորները, որոնք ստեղծվել են ինստիտուտում, աշխարհում փորձարարական տեխնիկայի մշակման լավ օրինակներ են։ Վերջին տարիներին Լաբորատորիայի գիտնականների խմբերը ակտիվորեն մասնակցել են արտերկրում միջանկյալ և բարձր էներգիայի ֆիզիկայի գիտափորձերին (JLab, DESY, CERN-LHC, MAX-lab, MAMI)՝ ուսումնասիրելով մեզոնների և նուկլոնների կառուցվածքը, նուկլոնի էլեկտրամագնիսական փոխազդեցությունները, քվարկ-հադրոնային երկակիությունը, կարճ տիրույթի նուկլոն-նուկլոնային փոխհարաբերությունները, քվարկների հադրոնիզացիան միջուկային միջավայրում, ֆիզիկան ստանդարտ մոդելից դուրս, Հիգգս բոզոնի որոնումները, քվարկ-գլյուոնային պլազման, միջուկների և հիպերմիջուկների բաժանումը և տրոհումը և շատ այլ թեմաներ, ինչպես նաև մասնակցել են փորձարարական սարքավորումների կառուցմանը և զարգացրել ծրագրային միջոցներ տվյալների ձեռքբերման և վերլուծության համար։ Ա.Ալիխանյանի անվան ազգային գիտական լաբորատորիայի Տեսական ֆիզիկայի բաժինը ունեցել է խոշոր ձեռքբերումներ հետևյալ ոլորտներում. B-մեզոնի ֆիզիկա, QCD և հարակից ուղղություններ, նեյտրինոյի ֆիզիկա, քվանտային դաշտային տեսութուն, լարային/M-տեսության, ինտեգրվող մոդելներ, վիճակագրական ֆիզիկա, խտացված վիճակ և քվանտային տեղեկատվություն։ 1980-ականների կեսերին Լաբորատորիայում մշակվել է ստերեոսկոպիկ մոտեցման հայեցակարգ գերբարձր էներգիայի գամմա ճառագայթների աստղաֆիզիկայի մեջ՝ օգտագործելով բազմակի պատկերային Չերենկովյան աստղադիտակները (IACT): Այս գաղափարը շատ հաջող իրագործված է IACT համակարգում (HEGRA): Առաջին հաջողությունից հետո հայ ֆիզիկոսները մասնակցել են IACT համակարգերի շահագործմանը Կանարյան կղզիներում (Magic) և Նամիբիայում (Hess): Երկար տարիներ Լաբորատորիայի Կիրառական ֆիզիկայի բաժանմունքը հաջողությամբ ուսումնասիրում է նոր լայնաշերտ լազերային նյութերի էլեկտրոն-էներգետիկ կառուցվածքը՝ սինքրոտրոնային ճառագայթման սպեկտրի տարբեր շրջաններում։ Այդ հետազոտությունները իրականացվել են DESY-ում և կշարունակվեն MaxLab- II –ում (Շվեդիա)։ Վերջին ձեռքբերումներից են սկզբնական միջուկների թեթև բաղադրիչների մեջ սուր ծնկի բացահայտումը, էներգետիկ սպեկտրի նուրբ կազմությունների հետազոտությունները, արևի վրա արագացվող բարձր էներգիայի պրոտոնների գրանցումը և Արագածի Տիեզերական Միջավայրի կենտրոնի ստեղծումը 2000 թ-ին։ Ա.Ի. Ալիխանյանի անվան ազգային գիտական լաբորատորիան (Երևանի ֆիզիկայի ինստիտուտ) վերջին տարիներին զգալիորեն ամրապնդել է Հայաստանի գիտության առաջատարի իր կարգավիճակը՝ բարձր գիտական վարկանիշ ունեցող ամսագրերում տարեկան հրատարակում է երկրի ամբողջ գիտական հրատարակումների ավելի քան 30%–ը։ Հայաստանի ամբողջ գիտական արդյունքների վրա կատարված հղումների 70%–ը, ըստ Thomson Reuters հեղինակավոր պարբերականի, բաժին է ընկնում Լաբորատորիայի աշխատանքներին։ Լաբորատորիայում աշխատող գիտնականների հոդվածների վրա հղումների քանակի հսկայական առավելությունը բացատրվում է նաև գիտական ամսագրերի առավել բարձր ազդեցության գործոնով, որտեղ ինստիտուտի գիտնականները հրատարակում են իրենց հետազոտությունների արդյունքները։

Նմանատիպ Նյութեր